Kako anti-VEGF terapija menja tok lečenja bolesti mrežnjače?
Anti-VEGF terapija je inovativna terapija koja se koristi od sredine 2000-ih godina za lečenje bolesti mrežnjače, poput neovaskularne senilne degeneracije makule (nSDM), dijabetičke retinopatije (DR) i dijabetičkog makularnog edema (DME).
Ova terapija funkcioniše tako što blokira delovanje proteina VEGF (vaskularni endotelni faktor rasta) , koji podstiče rast abnormalnih krvnih sudova u mrežnjači. Ovi abnormalni (patološki) krvni sudovi su slabi i propuštaju tečnost, što dovodi do oštećenja vida. Anti-VEGF lekovi, kada se injekcijom ubrizgaju u oko, smanjuju rast ovih nepoželjnih krvnih sudova i sprečavaju curenje tečnosti, čime pomažu u stabilizaciji i poboljšanju vida.
Odobrenje prvog leka iz grupe inhibitora VEGF za neovaskularnu senilnu degeneraciju makule (nSDM) 2004. godine, najavilo je novu eru u lečenju bolesti retine. Pre uvođenja anti-VEGF lekova, najbolje dostupne terapijske opcije zabolesti kao što su nSDM i DME mogle su samo da uspore brzinu gubljenja vida. Anti-VEGF terapija je prva omogućila poboljšanje vida kod pacijenata sa ovim stanjima, transformišući živote pacijenata i pomerajući uspeh i ciljeve lečenja.
Efikasnost i statistika uspešnosti
Kliničke studije pokazale su da anti-VEGF terapija može značajno poboljšati vid ili zaustaviti napredovanje bolesti kod većine pacijenata. Prema istraživanjima, kod više od 90% pacijenata koji su primali terapiju, progresija gubitka vida bila je zaustavljena, a kod oko 30–40% pacijenata zabeleženo je poboljšanje u kvalitetu vida. To znači da anti-VEGF terapija ne samo da sprečava dalje pogoršanje, već u mnogim slučajevima omogućava oporavak izgubljenog vida.
Iskustva pacijenata
Mnogi pacijenti koji su primali anti-VEGF terapiju naglašavaju koliko im je ona pomogla da vrate nezavisnosti u svakodnevnom životu. Pacijenti često izjavljuju da su, nakon što su primili nekoliko anti-VEGF injekcija, mogli ponovo da voze, čitaju i obavljaju svakodnevne zadatke bez pomoći drugih.
Uticaj anti-VEGF terapija i mogućnosti za poboljšanje
Studije iz svakodnevne kliničke prakse (Real-world data) u nekoliko zemalja pokazale su da je uvođenje intravitrealne anti-VEGF terapije kao standarda nege obolelih od nSDM rezultiralo smanjenjem od ~50% u broju ljudi koji postaju slepi zbog nSDM-a. Epidemiološka studija u Irskoj otkrila je da se stopa slepila zbog DR smanjila za ~50% od 2011. (30,9 na 100.000 osoba sa dijabetesom) do 2013. (14.9 na 100.000 osoba sa dijabetesom), iako je stopa oštećenja vida zbog DR ostala prilično stabilna (12,3–11,7 na 100 000 osoba sa dijabetesom), što naglašava neophodnost ranog skrininga za dijabetesna oboljenja očiju.
Uprkos impresivnom uticaju anti-VEGF terapije, podaci iz svakodnevne kliničke prakse pokazuju da mnogo pacijenata sa nSDM-om ne postiže rezultate kao u kliničkim ispitivanjima i da još uvek pate od umerenog do teškog oštećenja vida ili slepila.
Problem: nedovoljan procenat dijagnostikovanih
Procenjuje se da bolest kod 50% svih pacijenata sa DR i do 25% pacijenata sa nSDM može biti nedijagnostikovana, što onemogućava rano započinjanje lečenja i povećava rizik od nepovratnog gubitka vida. Faktori koji doprinose tome je činjenica da mnogi ljudi ne posećuju redovno lekara i da troškovi programa redovnog skrininga mogu biti visoki. Iako su trenutni sistemi skrininga u nekim zemljama efikasni, oni su često ograničeni na DME/DR ili glaukom i ne pokrivaju druge bolesti mrežnjače kao što je nSDM.
Potencijalno rešenje: korišćenje veštačke inteligencije (AI) za jeftiniji i efikasniji skrining
Jedno od potencijalnih rešenja može biti primena preciznih dijagnostičkih metoda za brz i efikasan skrining na bolesti mrežnjače velikog broja pojedinaca. Automatska analiza slika mrežnjače: AI algoritmi (programi zasnovani na veštačkoj inteligenciji, Artificial Intelligence) obučeni na velikim bazama podataka mogu analizirati slike mrežnjače snimljene pomoću optičke koherentne tomografije (OCT) ili fundus kamere i brzo identifikovati promene koje ukazuju na bolest.
Problem: neoptimalni ishodi u svakodnevnoj kliničkoj praksi
Nekoliko studija je pokazalo da su ishodi lečenja anti-VEGF terapijom u svakodnevnoj kliničkoj praksi lošiji u poređenju sa rezultatima postignutim u kliničkim ispitivanjima faze III. Ovi lošiji ishodi su često povezani sa propuštanjem terapije . Naime, potreba za čestom primenom intravitrealnih injekcija može staviti veliki teret na pacijente, njihove negovatelje i pružaoce zdravstvenih usluga.
Potencijalno rešenje: lekovi produženog dejstva
Jedan od načina da se smanji teret česte primene injekcija je primena inovativnih anti-VEGF terapija produženog dejstva.
Prikaz problema: različitost pacijenata u odnosu na potrebe lečenja
Klinička ispitivanja su pokazala da potreba za anti-VEGF injekcijama varira između pacijenata sa nSDM. Neki pacijenti su postigli stabilizaciju bolesti nakon nekoliko injekcija, dok su drugi zahtevali mesečnu primenu injekcija tokom cele prve godine i nakon toga su i dalje pokazivali znake bolesti. Potrebe za lečenjem se, takođe, mogu promeniti tokom vremena kod istog pacijenta. Do danas, dostupni podaci i tradicionalne statističke metode nisu bili u stanju da identifikuju faktore koji bi mogli pouzdano da predvide potrebu za lečenjem i/ili odgovor na nivou pacijenta.
Potencijalno rešenje: praćenje bolesti "na daljinu"
Trenutno standardno praćenje aktivnosti bolesti kod oftalmologa podrazumeva test vidne oštrine (VA) i OCT snimak. Ovo je značajno opterećenje za pacijente, negovatelje, zdravstvene radnike i zdravstveni sistem, posebno imajući u vidu da većini pacijenata nije potrebno primeniti terapiju pri svakoj poseti. Međutim, ako raspored poseta nije dovoljno čest, otkrivanje reaktivacije bolesti može biti zakasnelo i vid može biti trajno izgubljen usled odlaganja lečenja. Potencijalno rešenje je precizan, ekonomičan i jednostavan sistem za praćenje "na daljinu". U tome značajno može da pomogne veštačka inteligencija - AI može pratiti progresiju bolesti tokom vremena analizirajući rezultate snimaka mrežnjače. AI algoritmi upoređuju aktuelne i prethodne rezultate snimanja kako bi identifikovali promene koje ukazuju na poboljšanje ili pogoršanje, čime pomažu lekarima da prilagode lečenja prema trenutnom stanju pacijenta.
Problem: mnogi pacijenti imaju nepovratan gubitak vida
Kasno postavljanje dijagnoze i odložen početak primene terapije mogu dovesti do nepovratnog gubitka vida. Skrining "na daljinu" koji otkriva aktivnu bolest može pomoći, ali verovatno neće obuhvatiti sve pacijente pre početka gubitka vida.
Potencijalno rešenje: korišćenje veštačke inteligencije za identifikaciju visokorizičnih pacijenata
Napravljen je DL (Deep Learning) algoritam koji identifikuje klinički značajan nSDM u roku od 12 meseci. Kada se jednom usavrši i potvrdi, ovaj algoritam bi se mogao koristiti zajedno sa terapijom koja ima produženo dejstvo, kako bi se sprečilo da pacijenti koji već imaju nSDM na jednom oku razviju bilateralni nSDM (na oba oka).
Zahvaljujući značajnom napretku nauke i tehnologije, pre svega razvoju AI i inovativnih lekova koje deluju na različite aspekte bolesti i imaju produženo dejstvo, moguće je u naredenim godinama svesti na minimum gubitak vida i unaprediti dijagnostiku i lečenje retinalnih oboljenja.
Reference
https://www.nature.com/articles/s41433-020-0895-z
https://www.aao.org/eye-health/drugs/anti-vegf-treatments
https://retinatoday.com/articles/2021-nov-dec/long-term-outcomes-of-anti-vegf-therapy
ophthalmologytimes.com